«Тау-кен, көмір және металлургия өнеркәсібі қызметкерлерінің «Лайықты еңбек» салалық кәсіподағы» қоғамдық бірлестігі 2009 жылы 4 қыркүйекте ҚР Әділет министрлігінде тіркелді. Құрылтайшысы – Қарағанды көміршілері мен Сәтбаев кеншілері.
«Лайықты еңбек» – қызметкерлердің мүддесін шынайы көздейтін, құқығы бұзылған жағдайда оларды қорғайтын, ұжымдық еңбек дау-дамайын реттеуге қатысатын кәсіподақ. Бұл кәсіподақ құрылымы ешқандай саясатсыз, еңбек саласында ғана емес, жергілікті өңірдің әлеуметтік өміріне қатысты мәселелерді де көтереді.
Бірнеше жыл бұрын «Лайықты еңбек» Сәтбаев қаласындағы әлеуметтік серіктестік жөніндегі үшжақты комиссияның жұмысын жандандырды. Кеншілер мен тұрғындар үшін өткір мәселені екшеп, комиссия отырысының күн тәртібіне шығарып, өңірде қалыптасқан жағдайға саяси реңк бермеуге тырысты, соның арқасында көптеген стихиялы наразылық акциясына жол берілмеді. «Лайықты еңбек» даулы мәселе шешімін табатын алаңға айналды. Бізге жергілікті тұрғындардың көмек пен кеңес сұрап жиі келуі оның беделіне өлшем болса керек.
2009 жылы 8 қазанда «Лайықты еңбек» шахтадағы қауіпсіздікке қатысты заңнаманы реформалау қажеттігі туралы мәлімдеді. Алғашқы баспасөз мәслихатында бүгін де маңызын жоймаған бірқатар мәселені күн тәртібіне қойды. Олар:
Сондай-ақ оқыңыз
- ҚР Үкіметі Халықаралық еңбек ұйымының № 176 конвенциясы мен оның «Жерасты көмір қазбаларында еңбекті қорғау жөніндегі тәжірибелік қағидалар жинағы» қосымшасын ратификацияласын. Бұл құжатты 2006 жылы Женевада 23 халықаралық сарапшы мақұлдаған. Ол еңбекті қорғау жүйесін түбегейлі жақсартуға және шахтадағы тәуекелді азайтуға мүмкіндік береді.
- Энергетика және минералдық ресурстар министрлiгi кенеттен көмiр қабаты опырылуы және газ тарауы ықтимал қауiптi қабатты игеруге лицензия бергенде өтiнiш иесiнiң ғылыми-зерттеу жұмысын жүргiзуіне қаражат бөлуді қарастырсын.
- Экологиялық жағдайды жақсарту және Киото хаттамасын орындау мақсатында шахтадан шығатын метан өнеркәсiптiк-тұрмыстық қажеттiлiкке пайдаланылсын.
- ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі ҚР Еңбек кодексіндегі «кәсіпорындардың қоғамдық инспекторлары туралы» тарауды кеңейтсін.
- Шахтаны газсыздандыруға мамандандырылған басқарма бақылау қызметiн қалпына келтірсін және оған газсыздандыру жұмысының сапасына бақылау жасаудың барлық функциясы мен оны жүргiзудiң жауапкершiлiгi жүктелсін.
Сондай-ақ, «Лайықты еңбек» кәсіподағы шахтадағы еңбек қауіпсіздігін жақсартуға қатысты қосымша ұсыныстар жасады. Атап айтсақ: 2010 жылы және одан кейін шахтада еңбек қауіпсіздігі жұмысын қаржыландыру көлемін өнімнің өзіндік құнының 15-20 процентіне дейін жеткізу; еңбек қауiпсiздiгi үшін 1 тонна кен өндіруге кететін мiндеттi қаржы шығыны нормативiн қайта қарау; ҚР Еңбек кодексі 318-бабының талабына сәйкес ұжымдық келісім-шартта еңбек қауіпсіздігіне арналған мақсатты шығынның мөлшерін көрсету; Қауіпсіздік техникасы жөніндегі нұсқаманың 8.4-бөлімі талабына сәйкес кенжар (забой) дайындау кезінде қашықтан басқарылатын ұңғымалық комбайн мен бұрғылау қондырғысын қолдануды қамтамасыз ету. Бірқатар ұсынысымыз кейін Еңбек кодексін реформалау кезінде ескерілді.
2011 жылы ҚР Азаматтық кодексіне қызметкердің денсаулығына келтірілген зиянды өтеу тәртібін реттейтін азаматтық заңнама нормаларын жетілдіруге бағытталған бірқатар өзгерістер енгізілді. Қабылданған Заңға сәйкес Азаматтық кодекске жұмыс беруші (жұмыс істеп тұрған кәсіпорын) жүзеге асыратын зиянды өтеу сомасын қайта есептеуді енгізу бөлігіне, бүгінгі күнгі жалақы мөлшеріне сүйене отырып, мамандығы мен біліктілігіне қарай қызметкердің орташа жалақысын өзгертетін түзету енгізілді.
«Лайықты еңбек» кәсіподағына Сәтбаев және Жезқазған қаласынан «Қазақмыс» корпорациясының аннуитеттік төлемдер арқылы денсаулыққа келтірілген зиянның өтемін алатын екі жүзден астам регресші жүгінді. ҚР Азаматтық кодексіне енгізілген толықтырулар күшіне енгеннен кейін олармен «Аннуитеттік сақтандыру шарттары» қайта жасалды.
Кәсіподақ тек жұмыс істейтін мүшелері ғана емес, регресшілерге қатысты да белсенді позиция ұстанды. Мәселен, 2012 жылы 30 қаңтарда «Қазақмыс» корпорациясы регресшілеріне аннуитеттік төлем» атты «дөңгелек үстел» өткізді. Онда аннуитеттік төлем арқылы денсаулыққа келтірілген зиянның орнын толтыратын «Қазақмыс» корпорациясы регресшілерінің проблемалық мәселелері көтерілді. ҚР Азаматтық кодексіне енгізілетін түзетулердің (938, 943, 945-б.б.) проблемасы мен перспективасы айтылды. «Қазақмыс» корпорациясы», «Қазақмыс», «Халық-life», «БТА-life» сақтандыру компаниялары және актуарий өкілдері сияқты мүдделі тараптар қойған сұрақтарға жауап берілді.
«Лайықты еңбек» регресшілердің құқығын жүзеге асыруда өз жолын айқындады – Қазақстан Коммунистік халық партиясының атынан ҚР Парламент Мәжілісінің депутаттарымен бірге жоғары биліктің барлық деңгейінде жұмыс жүргізді. Жұмыс берушімен, министрлермен, прокуратурамен қызу пікірталас болды және ол оң нәтижесін берді – «Қазақмыс» корпорациясы барлық регресшілердің алашағына қайта есептеу жүргізді! Басқа ірі өнеркәсіп орындарында регресшілерге сот арқылы қайта есептеу жүргізуге тура келді.
Дәл сол кезде елде ғана емес, әлемдік деңгейдегі ең ірі жұмыс берушімен арадағы қарым-қатынаста шешуді талап ететін мәселені саясиландырмай, еңбек қатынасындағы тараптардың пікірін ескере отырып, екі жақтың мүддесіне де нұқсан келтірмей даулы мәселені шешудің жаңа мәдениеті қалыптасты. Осы тәжірибеге сүйене отырып, біз тиімді кәсіподақ формуласын жасадық: тиімді кәсіподақ саясатпен айналыспайды, ол қандай да бір партиямен бірлесіп өзара іс-қимыл жасамайды, кәсіподақ мүшелерін қандай да бір партияға енгізуге ұмтылмайды немесе кәсіподақ мүшелерін бұқаралық акцияға қатысуға шақырмайды.
Тек қандай да бір нақты мәселеде, айталық, кәсіподақ мүшелері үшін Заңға айтарлықтай маңызды өзгерту енгізу қажет болғанда, Парламентте сөзін сөйлейтін тарап қажеттілігі туғанда ынтымақтастыққа баруға болады. Мұндай ынтымақтастық саяси партияларға да тиімді. Өйткені, олар елдің әлеуметтік өміріндегі тыныстіршілігінің тамыр бүлкілін біліп отырғанын, кәсіподақтар мықты әлеуметтік тірегі және қолдаушысы екенін, демек, депутаттардың қызметі әлеуметтік салаға бағдарланғанын батыл мәлімдей алады.
Негізі кәсіподақтың қуатты құралы – ұжымдық келісім-шарт, оның мүлтіксіз орындалуын қадағалау – басты міндеті. Біз «Қазақмыс» корпорациясымен, «Казахмыс Мэйнтенанс Сервисиз» (Kazakhmys Maintenance Services) және «KazakhmysDistribution» (Казахмыс Дистрибьюшн) жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерімен «Лайықты еңбек» кәсіподағы мүшелерінің атынан ұжымдық келісім-шартқа қол қойғанбыз.
Біз кенді өлкенің келешегіне, үлкен өзгерістердің басында «Қазақмыс» корпорациясы болатынына сенеміз. Ол өзінің әлеуметтік жауапкершіліктен қашпайтын компания екенін көрсетті. Қалай болғанда да, жер қойнауындағы пайдалы қазбаны түгесіп, бүгін-ертең кетуді жоспарлап отырған жоқ. Осыны ескеріп, біз өңірдің корпоративтік даму жоспарын «Қазақмыс» корпорациясы басшылығымен бірлесе талқылауды жоспарлап отырмыз. Біз болашақта өңірдің қолайлы әлеуметтік мәртебесін және оның халқының әл-ауқатын қамтамасыз етуге тиіс үдерістерді бірлесіп атқаруға дайынбыз.
Қанатбек МҰРЗАТОВ,
«Лайықты еңбек» салалық кәсіподағы Жезқазған өнеркәсіптік аймағындағы филиалының төрағасы.
