«Лудомания – бейбіт күнде елдің шырқын бұзып жатқан қатер. Соның кесірінен талай шаңырақ шайқалды. Талай азамат заң бұзып, қылмысқа ұрынды. Құмар ойын үшін қарызға батып, өзіне қол жұмсаған жандар туралы хабарлар, өкінішке қарай, күн сайын тарап жатады. Бұл дерт жас ұрпаққа өте үлкен зиян келтіреді… Біз жастардың құмар ойынға салынып, арзан табысқа ұмтылуына жол бермеуіміз керек. Адал еңбекпен тапқан табыс қана берекелі болады».
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт ТОҚАЕВТЫҢ Ұлттық құрылтайдың үшінші отырысында сөйлеген сөзінен.
Бүгінде әлемдік әлеуметтік індетке айналып отырған, лексиконымызға берік орныққан «лудоманияны» осыған теңесек, асыра айтқандық емес. Бұл – қысқа қайырсақ, құмар ойынның құлына айналу.
Құрдымға кетіретін құмар ойынның қызығынан шыға алмай, қақпанына түсу әп-сәтте екенін ескерсек, оның зардабы елдің, ұлттың дамуына кері әсерін тигізері анық. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев жыл басында БАҚ өкілдерімен кездесуі кезінде ғаламтор дамыған сайын лудомания проблемасы ушыға түскенін, ол ұлт болашағына қауіп төндіріп тұрғанын қадап айтты.
Сондай-ақ оқыңыз
Ашық дерек көзіне сүйенсек, Қазақстанда бір миллионға жуық адам құмар ойынның қақпанына түскен көрінеді. Көңілге қорқыныш ұялататын-ақ көрсеткіш! Алайда, ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің ақпаратына қарасақ, сол «миллионның» тек 9-ы ғана өзінің «лудоман» екенін ресми мойындаған. Демек, құмар ойынның жетегінде адасып жүргендер өзінің қауіпті қате қадамына есеп бермейді. Әйтпесе, Ұлттық статистика бюросының 2023 жылғы мәліметіндегі кейінгі 3 жылда құмар ойындар қызметінің айналымындағы 1 триллон теңгеден астам қаражат қайдан келген? Әлгі мойындаған тоғыз қазақстандықтың қалтасынан шыққан ба? Әрине, бұл – әркімді алаңдатарлық ақпарат.
Парламент депутаттары ұсынған статистикалық деректер де денеңді тоқ соққандай дір еткізеді. Елде тіркелген құқықбұзушылықтың бестен бірі құмар ойындарының салдарынан жасалады екен. Лудоманияның соңы кей жағдайда отбасы үшін қайғылы оқиғамен аяқталып жатады. Себебі, өзіне-өзі қол салған әрбір бесінші оқыс оқиға құмар ойынымен байланысты көрінеді. Ал, мектеп жасындағы 3,5 миллион баланың 700 мыңнан астамы бір рет болса да ойынның бұл түріне бәс тігіп байқаған екен. Адам шошырлық мұндай әрекет, өкінішке орай, бүгінгі қоғамда орын алып отыр.
Құмар ойынға құныққандар отбасы мен бала-шағасын да естен шығарады. Статистикалық деректерге сүйенсек, елдегі тұрмыстық зорлық-зомбылық пен ажырасудың 40 процентінің себебі – құмар ойыны. Соның салдарынан қанша бала әкесіз қалып, қанша ана «жалғызбасты» атанып жүр? Соның бірі – үш баланың анасы, шымкенттік Г. Ол күйеуінің букмекерлік кеңселерге бәс тігіп жүргенін кеш білген. Балаларының әкесін тура жолға түсіру үшін қолдан келгеннің бәрін жасайды. Бірақ, отағасы отбасынан бұрын құмар ойынды бірінші орынға қояды.
«Отбасылық бизнесіміз болды. Қытай мен Түркиядан киім-кешек әкеліп, жергілікті алыпсатарларға көтерме бағамен өткізіп жүрдік. Басында табыс тұрақты болды. Кейін күйеуім саудегерлерге қарызға берген тауардың ақысын қайтара алмай жүргенін жиі айтатынды шығарды. Сөйтсем, алған ақшасын букмекерлік кеңседе бәске тігіп жібереді екен. Үйде жанжал болды. Қанша уәде бергенімен, құмар ойынды қоя алмады. Тіпті туған-туысы мен тамыр-танысына дейін әбден қарызға батты. Аман тұрғанда ажырасуға бел буып, сотқа талап-арыз түсірдім» дейді ол.
Құмар ойынға тәуелділер бәске тігетін ақша табу үшін бәріне дайын тұратыны туралы естіп жатамыз. Олар алдымен қарыз алады. Енді бірі танысы мен туысының сеніміне кіру арқылы несие алып, алаяқтыққа барады. Ондай мүмкіндік таусылғанда, ұрлық жасайды. Тіпті қылмысқа да барады. Астанада болған қанды оқиға соған мысал. Бір жігіт әйелі ұйықтап жатқанда оның телефонын алып, банк қосымшасы арқылы есепшоттағы ақшасын құмар ойынға салып жібереді. Ал, ол оянғанда зайыбымен қоса үйінде қонақтап жатқан туған қайынапасын да өлтіреді.
Құмар ойынның кесіріне қатысты тағы бір мысал. Жасы «орда бұзар» отызға аяқ басқан шымқалалық жігіт ойын аппараттарын жағалауды мектеп қабырғасында жүргенде бастайды.. Кейін карта ойынының қызығына кіреді, сосын букмекерлік кеңселердің тұрақты ойыншысына айналады. «Ішкенім – алдымда, ішпегенім – артымда» деп жүрген бір үйдің жалғыз баласы бар тапқан-таянғанын бәске тігіп, ұтылған. «Соңғы рет бәс тігіп, осыған дейін ұтылған ақшамды қайтарып аламын» деп жүріп, ақыры өзі сияқты құмар ойынға тәуелді сыбайластарымен бірге ұрлыққа ұрынады. Сөйтіп, 3,5 жылды арқалап кете барады.
Құмар ойынға құнығып, қылмысқа баратындар қатарында шенеунік пен түрлі лауазым иесі де кездеседі. Олар қазына қаржысын жымқырып, қоғамға қомақты шығын келтіреді. Мәселен, Жамбыл облысының әкімдік қызметкері тендерлерге қатысу үшін туыс-
тары мен жақындарын үгіттейді. Сөйтіп, 200 миллионнан астам теңгеге айласын асырып үлгереді. Қылмысты істі тергеу барысында бұрынғы шенеуніктің құмар ойынға бәс тігіп, 500 миллионға жуық теңге ұтылғаны анықталады. Ақыры аса ірі көлемде алаяқтық жасады деген айыппен 6 жыл 8 айға сотталады.
Мақалаға тамызық болған тақырып төңірегінде біздің облыста қандай ахуал қалыптасқан? Ел арасындағы алыпқашты әңгімеге бой алдырмай, облыстық экономикалық тергеу-тексеру департаментінің штабы ұсынған мәліметтің мән-жайына тоқталайық. Биыл шілдеде облыстық қаржылық мониторинг агенттігі 2023-2024 жылдар аралығында инстаграм әлеуметтік желісіндегі «bingo.loto.kom» парақшасында заңсыз ойын бизнесін ұйымдастырған М. деген азаматшаға қатысты қозғалған қылмыстық істі сотқа тапсырды.
Ол тікелей эфирде «онлайн карта» құмар ойынын жүргізген. Сотқа дейінгі тергеу барысында оның қылмыстық жолмен 17 миллион теңге пайда тапқаны анықталған. ҚР ҚПК-нің 201-бабына сәйкес басқа ақпарат жария етуге жатпайды. Қазір қылмыстық іс сотта қаралуда. Қолданыстағы заңнама негізінде қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адам айыбы толық анықталып, сот үкімі заңды күшіне енгенге дейін «кінәсіз» деп есептелетінін еске сала кеткен артық болмас.
***
Қоғам таза қол қуысырып, қарап отырған жоқ. Оған тосқауыл қоюдың түрлі мүмкіндігін қарастыруда. Соның бірі – биыл шілдеде қабылданған «ҚР кейбір заңнамалық актілеріне ойын бизнесі, лотерея қызметі бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң. Ол қыркүйекте күшіне енді. Енді борышкерлердің бірыңғай тізілімінде тұрған азаматтардың да құмар ойынның кез келген түрі бойынша бәс тігуіне жол жоқ. Ең бастысы, көзіңе оттай басылып, көңіліңді арбайтын букмекерлік кеңсе мен тотализатордың жармасына шектеу қойылды.
Құмар ойындар ойнауға тыйым салынған адамдар санатының тізімі де кеңейтілді. Бұдан былай мемлекеттік қызметші мен әскеридің, арнайы және құқық қорғау органы қызметкерінің, бюджеттік мекеме басшысының құмар ойын ойнауына, бәс тігуіне үзілдікесілді тыйым салынды. Оған мойын ұсынғың келмесе, қызметіңмен қоштасасың.
Ойынқұмарлық жас, жыныс талғамайды. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы лудоманияны ауру деп таныды. Оның шырмауына түскендер өзінің дертін мойындамайды, мойындағысы келмейді.Маскүнемдік, есірткіге тәуелділік сияқты лудоманияны да емдеуге болады. Бірақ, ұзақ мерзімді қажет етеді және бастысы ол адамның өзіне тікелей байланысты. Сосын, олардың ата-анасы, отбасымен де жүйелі жұмыс жүргізілуі керек. Өйткені, лудоманға туыстары тарапынан моральдық-психологиялық қолдау көрсету қажет. Құмар ойынға тәуелді адамдармен жұмыс істейтін аддиктолог мамандар осылай дейді.
Әлібек ӘБДІРАШ,
Қазақстанның Құрметті журналисі.
