Тайжан Қалмағанбетов атындағы облыстық мемлекеттік филармония 1974жылы ашылған тұңғыш кәсіби өнер ұжымы. Оның алғашқы ірге тасын қалаған білікті маман, қоюшы-режиссер Серік Елеусізов еді. Ал, алғашқы 10 жыл директоры өнер десе ішкен асын жерге қоятын, мамандығы жоғары білімді ұстаз Бектұрсын Шортанбаев болды. Ол кісіні көзіміз көрді, алды кең ағамыз еді.
Мен бұл ұжымға басшы болып 1992 жылдың наурыз айында тағайындалдым. Бұл елімізде қаражат жетіспеушілігі қатты сезіліп тұрған ауыр кезең еді. Жан сақтау үшін көптеген танымал өнер адамдары амалсыздан базарға шығып, саудамен айналысып кетті. Нарықтық экономиканың өзіндік қатал заңына бағынған әр адам өз күнін өзі көру керек еді ол кезде.
Менің басымда үйім жоқ кез, облыс әкімінің орынбасары, досым Әлихан Бәйменов бірде: «Секе қонақжай азаматсыз, жеке, жақсы жер үй сатып алыңыз», – деп қоғамдық қордан берген 150 000 теңге қаражатты филармония артистерінің жалақысына үлестіріп берген едім намыс үшін. Бағыма қарай Жезқазған комбинатында өнерді жанындай сүйетін үш қариямен сыйлас болдым. Олар – комбинаттың бас директоры Тамерлан Михайлович Урумов, комбинат директорының экономикалық қызмет жөніндегі орынбасары Сарқыт Жанғонұлы және қамтамасыз ету жөніндегі орынбасары Аққойшы Түсіпбеков ағалар еді. Жандары жанната болғыр сол көкелерімнен мол шапағат көрдім. Филармония қаражаттан қысылған шақта мен хабарлассам комбинатқа, ТЭЦ-қа концерт бергізіп, соңынан еңбегімізге қомақты қаржы аударып жіберетін. Әнші қыз-келіншектерге бағалы сыйлықтар беретін. Осындай қамқорлықтан кейін бір де бір филармония қызметкері базарда тұрған емес.
Бір күні Тамерлан Михайлович бір отырыстан кейін жанына шақырып, «Қандай проблемаларың бар?», – деп сұрады. Ол уақытта КССРО тарап «Балапан басына, тұрымтай тұсына» болып жатқан кезең ғой. Музыкалық дыбыс күшейкіш аппаратуралар әбден тозығы жеткен болатын. Олардың жанып кеткен динамиктерінің катушкасын Слава деген жігіт қолмен орап, қайта іске қосатын. Мен:
Сондай-ақ оқыңыз
– Бізде дыбыс күшейткіш аппаратура өте әлсіз, сол себепті стадион мен көшеге аппаратура қоя алмаймыз. Мықты аппаратура болмаған соң атақты артистер де бізге келмейді, – дедім.
– Ертең қабылдауыма кел, – деді Урумов. Бардым. Кабинетінде комбинаттың әлеуметтік жұмыстар жөніндегі орынбасары, көзі тұздай Ярмак деген сыпайы жігіт ағасы отыр екен.
– Комбинатқа мәдени шараларды өткізу үшін шет елдік жаңа аппаратура алыңдар, оның тілін білетін бізде маман жоқ, сондықтан ол аппаратураны филармонияның баланысына беріңдер, керек уақытта бірге пайдаланасыңдар, – деп пәрмен берді Тамерлан Михайлович.
– Қанша киловаттық аппаратура керек? – деді сосын.
Шынымды айтайын, аппаратурадан хабарым жоқ мен «5 000 киловатт» дедім. Урумов Ярмакқа қарап «Давай приступай», – деді.
Содан қуанып жұмысқа келіп дыбыс операторы Славаны шақырып алып, қандай фирманың аппаратурасы мықты деп оның аттарын латынша жазып алып бармақшы болып жатқанымда. Славам:
– Сколько заказали?, – деді. Мен:
– 5000 квт. дегенімде, құлап қала жаздады. Не сенерін, не сенбесін білмей,
– Ну ты шеф даешь?! – деді. Сонсоң маған ол аппаратура бір фура болатынын айтқанда мен абдырап қалдым. «Өзіміз филармонияға орын таппай отырғанда 1 фура аппаратураны қайда сыйғызам», – деп қысылайын.
Содан «қуанған мен қорыққан бірдей» демекші бастығым Мөрлібек Жұмабекұлы Мұратбаевпен ақылдасып, аппаратураны облыстық ғылыми-әдістемелік орталықтың балансына беретін болдық. Филармонияға 1 мың квт. аппаратура да жетеді деп пәтуаластық. Қазір айтуға оңай, ал ол кезде бұл үлкен проблема болатын.
Сол кездері өнер ұжымдары да нарықтық экономикаға бейімделе бастады. Күз уақытында Қызылорда облысына, күріш жинау науқанында жүрген дихандарға қырман басында концерт беріп, 10 күнде (күніне 2 концерттен беріп) 1 вагон, яғни, 65 тонна күріш тауып, оны «Ақмаржан» күріш заводына айырбастап, мыскомбинатына вагонмен жөнелтіп, жарты жылдық жалақымызды тауып келген кездеріміз де болған. Оған сол қызылордалық гастрольдік топта болған әртістер куә.
1992 жылы филармония штатанда 90-ға тарта әртістер мен техперсонал қызмет жасады. Оркестрге музыка училищесінің ұстаздары тартылды. Болат Есмұхановтың басқаруындағы «Қаракөз» вокалды-аспаптар ансамблі, Ғалым Мұхамединнің басқаруындағы «Ән – көңілдің ажары» музыкалық-лекториялық тобы, Береке Көшеновтың басқаруындағы «Жезкиік» вокалды-аспаптар ансамблі, Жанғали Жүзбайдың басқаруындағы фольклорлық-этнографиялық ансамбль, Байғара Сәдуақасовтың басқаруындағы қазақ ұлт-аспаптар оркестрі, Марат Шоқтаевтың «вокалдық тобы», сәтбаевтық «цирк тобы» және Балқаш қаласында Николай Кирсанов басқаратын облыстық филармонияның филиалы ашылып, ол жақта Қазақстанның халық артисі, атақты күйші Мағауия Хамзин тәрізді өнер жұлдызын жұмысқа тарттық. Балқаш қаласындағы гастрольдік сапарлар бір жүйеге келді.
Мен басшы болған 10 жылдың алғашқы 5 жылында көркемдік жетекші болып кәсіби маман, Құрманғазы атындағы қазақ ұлттық консерваториясының түлегі, Жезқазған музыка колледжінің директоры Қуандық Стамбакиев өте жақсы қызмет атқарды. Артистердің шығармашылық топтарын жұптауда, олардың репертуарлық бағдарламаларын бекітуде, маршруттық іс-сапарларын жоспарлауда көп үлгі көрсетті және филармония әншілерінің жеке есептік концерттерін қою мәселесі жолға қойылды.
1992 жылы мемлекет және қоғам қайраткері, ақын Кәкімбек Салықовтың 60 жас мерейтойын Жезқазғанда Қуандықтың сценарийімен жоғары деңгейде атап өттік. Филармония ардагері, көркемсөз шебері Бақберген Дәркембаев та мол тәжірибесімен бөлісіп тұратын. Жаңа ұжымға ағалардың ақылы мен өнегелері көп көмек болды. Ол кезде филармонияда жоғары Мемлекеттік атақ тек әнші-композитор Жақсыгелді Сейіловте ғана болатын. Ол – «Қазақстанның еңбек сіңірген мәдениет қызметкері» еді.
1996 жылдан филармонияға көркемдік жетекші болып тәжірибелі өнер майталманы, Құрманғазы атындағы қазақ ұлттық консерваториясының түлегі, менің ұстазым Сағат Қошанов басшылыққа келді. Бағыма қарай, басшылық еткен уақытымда өнерді қатты бағалайтын облыс әкімі Қажымұрат Нағымановтың шарапатын көп көрдік. Ж. Сейіловке алғашқы көргенде өнеріне риза болып, қолындағы алтын сағатын сыйлап, «аға қандай проблемаңыз бар» деп жаңа салынған үйден 4 бөлмелі пәтер берген жан еді Қажекең. Осындай бақытқа әнші Ғ. Мұхамедин де ие болды. Мен де 4 бөлмелі пәтерге ие болдым. Облыс әкімінің атына арнайы хат жазып, филармония артистері Қайрат, Зәуреш Омаровтарға 3 бөлмелі, Нүрия Нығматуллинаға 2 бөлмелі, жас маман Қайрат Әбеуовке 1 бөлмелі пәтер алуына себепкер болдым.
Филармонияның 20 жылдығына орай, осы саладағы ұзақ жылғы еңбегі бағаланып, Халық артисі Жүсіпбек Елебековтың соңғы шәкірті, дәстүрлі әнші Ғалым Мұхамедин 1994 жылы «Қазақстанның еңбек сіңірген артисі» құрметті атағымен марапатталды. Ол бүгінгі күні ұлағатты ұстаз, Құрманғазы атындағы ұлттық консерваторияның «Құрметті профессоры», «Жезқазған қаласының құрметті азаматы», Тайжан мұрасын зерттеуші, 2 кітаптың авторы, 10 шақты өлеңге ән шығарған әуесқой сазгер, жастардың тәлімгері. 2022 жылы 70 жас мерейтойын облыстық дәрежеде атап өтіп, «Құрмет» орденімен марапатталды.
Өзім болсам 1996 жылы 9 желтоқсанда Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Жарлығымен «Қазақстанның еңбек сіңірген артисі» мемлекеттік құрметті атағымен марапатталдым. 20 жыл Астанада мәдениет саласында абыройлы қызмет жасап, Астана қаласы тарихи-мәдени ескерткіштерді қорғау мемлекеттік инспекциясының басшысы, Халық шығармашылығы орталығының директоры, «Тәуелсіздік сарайының» бас директоры, Сәкен Сейфуллин музейінің директоры кызметтерін атқардым. Этнограф-ғалым Ақселеу Сейдімбекке шәкірт болып, бұл күндері өнер зерттеуші ретінде 5 кітаптың авторымын. Тарих және қоғамдық ғылымдар академиясының академигі, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі, «Жаңаарқа ауданының құрметті азаматы», Мәдениет саласының үздігі және ардагерімін.
1998 жылы эстрада әншісі Береке Көшеновке сахнадағы ұзақ жылғы өнері үшін «Қазақстанның еңбек сіңірген артисі» мемлекеттік құрметті атағы берілді. Бекең бұл күні «Жезқазған қаласының құрметті азаматы», 2020 жылы «Облыстың үздік эстрада әншісі» номинациясының иегері болды. 2 жыр жинағының авторы, белгілі ақын, 20-дан астам елге танымал әндердің сөзі мен әнін өзі жазған әуесқой сазгер. Биыл 75 жас мерейтойын республикалық деңгейде атап өтіп, облыс әкімінің «Мамандығына адалдығы үшін» номинациясын жеңіп алды. Мемлекеттік жоғары атақ – «Парасат» орденімен марапатталды.
1997 жылы Жезқазған облысы жабылды, бірақ, сол кездегі ел Президенттің пәрменімен филармония мен Астанаға ауысып кеткенше облыстық статуста болды.
Шығыс Қазақстан облысына ауысар алдында облыс әкімі Қ. Нағыманов бұрынғы Қуыршақ театры болған Абай көшесіндегі 300 орындық Мәдениет үйін Жезқазған филармониясының балансына беруге шешім шығарып берген болатын.
Бірақ менің шұғыл Астанаға қызметке ауысуыма байланысты бұл шаруа аяқсыз қалды. Сұрау болмаған соң мәдениет басқармасы иесіз тұрған бұл ғимаратты жекменшік иелеріне сатып жіберіп ол «Аспан» мейрамханасы болғанын кейін естіп, жаным ауырды. 50 жылдық бай естелігі бар мекеменің осы күнге дейін өз ғимаратының болмауы осыдан.
Астанаға қызметке ауысарда, директор лауазымына орынбасарым жас маман, Әнуар Серікбайұлы Омаровты ұсындым. Бұл кандидатураны қала әкімі Жұмамәді Ибадилдин бірауыздан мақұлдады. Әнуар жақсы ұйымдастырушы болды. Алайда, Әнуардың мемлекеттік қызметке ауысуына байланысты соңғы 10 жылдан астам басшысы ретінде Рахмет Сексенбаев қажырлы еңбек атқарып, филармонияның материалдық-техникалық базасын нығайтты.
Қазіргі көркемдік жетекші, тәжірибелі маман Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Нұрғиса Тілендиевтің шәкірті Нұрлан Хамзин екеуі филармонияның 45 жылдығын республикалық деңгейде ұйымдастырып, өмір толқынымен әр өңірлерге кеткен барлық көзі тірі артистерді шақырып, ас беріп, айтарлықтай деңгейде атап өтті.
Нұрланның келуімен филармонияда оң серпіліс пайда болды, Оның кәсіби шеберлігімен ұйымдастырылған қобызшылар ансамблі, «Алтын орда» фольклорлық ансамблі, вокалдық топ, этно-эстрадалық ансамбль мен триолар және жаңадан келген Жұлдыз Көктай, Әділет Тұрлығожаев секілді жас вокалистер жақсы көзге түсіп филармония беделін көтеріп, Астанада өткен Дүниежүзілік көшпенділер ойнындағы концертте жарқырап көрінді. Әнші Айзада Елбаева жастардың Мемлекеттік «Дарын» сыйлығын иеленді.
Бүгінде Жезқазған филармониясынан түлеген алғашқы көркемдік жетекші Аман Сандыбаев – композитор, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері. Эстрада әншісі Бағдат Саметдинова – Қазақстанның еңбек сіңірген артисі, Сембек Жұмағалиев – Қазақстанның еңбек сіңірген артисі, Айтбек Нығызбаев – Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, доцент, ҚҰӨУ дәріс береді.
Сөз соңында Ұлытаудың соңғы сал-серісі, халық ақыны, әнші Тайжан Қалмағанбетұлының 145 жылдығы мен атамыздың заңды ізбасары «Қазақстанның еңбек сіңірген мәдениет қызметкері», әнші-композитор Жақсыгелді Сейіловтің 75 жылдығымен орайласып келген филармониямыздың 50 жылдық мерейтойы құтты болып, қоныс тойларын тойлауға Алла нәсіп еткей деп тілеймін!
Серік ОСПАН,
Жезқазған мемлекеттік филармониясының 1992 – 2002 жылдар аралығындағы директоры,
Қазақстанның еңбек сіңірген артисі, мәдениет саласының үздігі және ардагері.
