Міне, отыз алты жылдан бері 15 ақпанда Кеңес әскерінің Ауғанстан жерінен шығарылғанын атап өтіп келеміз. Жыл сайын осы
атаулы күн қарсаңында айтылатын бір әңгіме бар. Ол «Бұл соғыс ешкімге керегі жоқ соғыс еді. Оған қатысқандар әлде кімнің
сойылын соғушылар» деген сөз. Әрине, бұған «сенікі теріс» деп үзілді-кесілді айта алмаймыз. Бірақ…
Сонымен, талай ата-ананы баласынан айырған бұл соғыс қайдан шықты? Жат мемлекеттің ішкі ісіне неге КСРО араласты? «Ауғандықтардың» бүгінгі ахуалы нешік? Біз бүгін сол жөнінде шамамыз жеткенше сөз етіп көрмекпіз.
…1978 жылдың 27 сәуірінде Ауғанстанда төңкеріс жасалып, Нұр-Мұхаммед Тараки таққа отырды. Оның серігі Хафизулла Амин орынбасар болып тағайындалды.
Бірақ Тараки мен Аминнің елдегі дүрбелеңді басуға шамалары жетпеді. Тағы шайқала бастаған Тараки жағдайды реттеу үшін 1978 жылы наурыз айында КСРО астанасы Мәскеуге жасырын келіп, көмек сұрайды. Міне, осы жерден бастап Тараки мен Аминнің жолы екі айрылады. Өйткені Амин тақ иесінің Мәскеуге жалтақтағанын тіпті де құп көрмейтін. Ауған халқының басым бөлігі, әрине, Аминнің жағына шығады. Таракидің де жақтастары аз емес-тін. Ел екіге бөлініп, әрбір қалада соғыс оты тұтана бастайды. Жағдайды сырттай бақылап отырған КСРО ел ішінде беделі күрт көтеріліп бара жатқан Аминнің көзін құртуға кіріседі. Ол үшін, әрине, таққа «өз адамын» отырғызу керек еді.
Енді КСРО іске белсене араласа бастайды. Болашақ Ауғанстан Демократиялық Республикасын басқаруға 1978 жылы тамыз айында Чехословакиядан Мәскеуге келіп орныққан «Парчам» ұйымының жетекшісі Бабрак Кармал лайық деп табылады. КСРО басшысы Л. Брежнев КОКП ОК Саяси бюросының мүшелері Ю. Андропов, А. Громыко, М. Суслов және Д. Устиновтің келісімімен 1979 жылы 25 желтоқсанда Ауғанстанға әскер кіргізу жөнінде шешім қабылдайды. Бұл шешімнің салдары 1979 жылдың 25 желтоқсаны мен 1989 жылдың 15 ақпаны аралығындағы 9 жыл 1 ай 25 күнге созылған соғысқа әкеліп соқтырды. Бұл соғыс талай қазақстандық отбасының да берекесін кетіріп, жанын шүберекке түйгізді. Талай отбасында қайғының ізін қалдырды.
КСРО-дан Ауғанстан жеріне кіргізілетін азық-түлік, жанар-жағар май, дәрі-дәрмек оқ-дәрі, авиабомба тағы басқа дүниелерді жеткізу – кеңес жауынгерлерінің міндеті болатын. Оның сыртында қалалар мен кышлақтардағы халықтардың тыныштығын күзету де солардың мойнына жүктелді. Олар «душмандар» деп атаған, ал шын мәнінде елінің тәуелсіздігі үшін күрескен ауғандықтарға қарсы соғысты.
Жалпы Ауған соғысында 22 мың қазақстандық жас әскери міндетін атқарды. Солардың 900-ден астамы қаза тапты, 21-і хабар-ошарсыз жоғалды. Солардың қатарында Ұлытау өңірінің азаматтары да бар… 18-20 жас аралығындағы талай жастың өмірін үзіп, талайын мүгедек еткен, қаншама әке мен ананың жүрегіне мәңгілік қаяу салған Ауған соғысының тарихы әлі ресми түрде толық ашылған жоқ. Өмірге енді ғана аяқ басып, қызық көретін шағында әлемдік империализм мен социалистік жүйенің «батпан құйрыққа» таласқан «ойынында» қыршынынан қиылғандар Ауған соғысында өздерінің интернационалдық борышын адал атқарды.
А. Н. Толстойдың: «Өмірде шүбәсіз бір-ақ бақыт бар, ол өзгелер үшін өміріңді арнау» деген қанатты сөзі бар. Ауған соғысында КСРО жауынгерлері ұлтына, нәсіліне және сеніміне қарамай Отан алдындағы бұйрықты орындауда рухани бірлік көрсете білді. Бірі үшін бірі жан қиды. Ерлік пен ездік, адамның бойындағы басқа да қасиеттер сынға түсетін сұрапыл соғыста қазақ ұландары ерекше көзге түскенін де айта кеткен ләзім.
Қазіргі таңда ащы мен тұщыны, өмір мен өлімді, әке мен ананың зарын, борыш пен міндетті, еңбек пен ерлікті ажырата алмайтын кейбіреулер Ауған соғысын ұмытқысы келеді. Әрине, соғыстың аты – соғыс, ол – адам өміріндегі ең қатыгез әділетсіздіктің Ібіліс шыңы. Ол жерде қан төгілмей тұрмайды. Ауған соғысы – он екіден бір гүлі ашылмаған боздақтардың қанымен жазылған тарих, ол ұмытылмайды және ұмытылуы мүмкін емес!
Ізтай БЕЛГІБАЙҰЛЫ.
