Ата-баба аңсаған азаттық таңының атуына тікелей қозғаушы күш болған тарихта түрлі деңгейде баға беріліп жүрген 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы жалындаған талай жастың тағдырын қиды. Бұл оқиғаны еске алғанда дір етпейтін жүрек жоқ шығар. Желтоқсан – қазақ жастарының бостандық пен еркіндікті талап еткен бейбіт шеруі болатын.
1986 жылдың желтоқсанында алаңға шығып, Кеңес билігінің озбырлығына, тіліміз бен ұлттық рухымыз бен намысымыздың тапталып жатқандығына тойтарыс беруді көздеген жастардың бұл бастамасын билік бұзақылық деп бағалап, құйтырқы әрекеттер арқылы басып тастады. Алаңға шыққандарды жазалау амалына көшті. Біздің бүгінгі азат күніміздің бастауында тұрған Желтоқсан оқиғасы тарихтың ақтаңдақ беті болып қала бермек. Осы көтеріліске қатысқандардың қатарында жезқазғандық жерлесіміз Айткүл Махметова да бар.
Айткүл (Айгүл) Махметова бұл жылдары Алматы қаласындағы № 1 баспаханада баспашы болып еңбек етіп жүрген болатын. «Елімізді өз ұлтының азаматы басқаруы керек! Біз азаттықты қалаймыз!» деп биліктен әділдік талап еткен жастардың дүбірін естіген Айткүл де осы топты қолдап, алаңға келеді. Екі жасар қызының тағдырынан ұлтының азаттығын биік қойған Айткүл Әбушахманқызы топ болып жиналған жастарға қосылып, әділдіктің орнауын талап етеді. Алайда, қатыгез жүйе қазақ еліне азаттық тілеген жастарды «бүлікшілер» деп айыптап, темір тордан бірақ шығарды. Айткүл Махметова жүрегінде сыз қалдырған бұл көтеріліс жайлы көп айтқанды ұната бермейді. Өйткені, бұл оқиға оның тағдырына балта шапты.
– Сол кездегі Алатау етегіндегі астанамыз Алматыға оқу-білім іздеп, еңбек етуге арман қуып барған жастың бірі мен едім. Ол кездегі саясат тікелей Ресейдің ықпалымен жүзеге асатын. Тіпті қалада қазақ тілінде сөйлеуден жасқанатын жағдайға жете бастадық. 1986 жылдың 16 желтоқсанында небары 18 минутта қазақ елін республика халқына мүлде таныс емес, қазақ халқы туралы еш хабары жоқ В. Колбинді Қазақстан КП Орталық комитетінің хатшылығына тағайындап, Дінмұхаммед Қонаевты «өз еркімен» қызметін босатты деген желеумен биліктен тайдырды. Осы жаңалық біздің қоғамда жылдар бойы буырқанып, қайнап келген іштегі ызаның сыртқа шығуына себеп болды.
Сондай-ақ оқыңыз
17 желтоқсанда Алматы жастары лек-легімен алаңға жиналып, бейбіт шеруде Орталықтың кадр саясатын дұрыс жүргізбей отырғандығын айтып, елімізді қазақ азаматы басқаруы керектігін жеткізді. Алайда билік мұның барлығын «бұзақылық» деп танып, озбырлық көрсетті. Жастарды аямай ұрып-соғу, істемеген ісін мойындату сынды құйтырқы әрекеттер орын алды. Ұлт мүддесі үшін алаңға шыққан әрекетімізді құзырлы орган «бүлікшілердің әрекеті» деп таныды. Менің әрекетіме әуеліде әділетсіз сот 25 жылға шешім шығарды. Бұл шешімді естігенде тағдырымның осыншалықты қиын болатынын білдім бе деген ой келді. Өмірді жаңа танып, апыл-тапыл қадам басқан қызымның ендігі өмірі не болады деп жаным тыныштық таппады. Соттың шешімі кейіннен он жылға, бес жылға қысқартылып, екі жыл тар қапаста жазықсыз болсам да жаза өтедім. Тіпті соттың жедел шешім шығарғаны соншалықты, менің сотыма Жезді ауданындағы ата-анам да жете алмады.
Ұлт тағдыры үшін деп шырылдаған жастарды жазықсыз соттап жатты. Оқудан шығарып, жұмыстан қуылғандарының өзі кейбіріне үлкен соққы болды. Қыздарды шашынан тартып, мұзға отырғызып, жігіттерді алаңда ұрып жатқанда еріксіз бұлқынып араша түстім. Менің де бүйрегімнен соққы тиді. Соққы қатты болса керек, есімді автобуста жатқанда бірақ жидым, – деп көз жасына ерік берген Айткүл Әбушахманқызы ақталып, елге келгеннен кейінгі жағдай мүлде жүрекке ауыр тигенін де ішінде бүгіп қалмады.
– Тар қапастан тезірек шығып, туған жеріме оралу ойымда тұрды. Елге келсем жұмысқа тұрып, қызымды қиындықсыз өсірсем деген мақсатым болды. Елжіреп, сағынып келгенде менен туған-туыс, дос-жаран бәрі сырт айналды. Барлығы мені кінәлағылары келді. Туған жерге сүйеніш іздеп келгенде қамқорлық танытар бір жан таппадым. Тар қапаста жазықсыз жаза өтегенімнен бұрын, туған жердегі жақындарымның теріс қабақ білдіргені жанға мүлде қатты батты. Жұмысқа тұрайын деп бармаған мекеме, кәсіпорным қалмады. Бәрінің де есігі тарс жабылды. Сотталғанымды білген бетте ат-тондарын ала қашты.
Менің әрекетімнің барлығы күндіз-түні «КГБ-ның» бақылауында болды. Бес жылдан соң елімізге Тәуелсіздіктің арайлы таңы жетті. Біздің буын жастарының қыршын қиылған тағдырының өтеуінде болған азат күнге жеткенімізді естігенде еңкілдеп тұрып көз жасыма ерік бердім. Қыршын кеткен боздақтарды еске алудың өзі көңілге мұң ұялатады, – деді Айткүл Әбушахманқызы.
Елінің азаттығын аңсап, әділдікті талап еткен Айткүл Махметова бүгінде «Қазақмыс» корпорациясы» ЖШС «Жезқазғантүстімет» ӨБ қарасты құю-механикалық зауытында жемісті еңбек етіп, зейнеткерлікке шықты. Отыз сегіз жыл бұрын желтоқсанның ызғарында ұлт намысы үшін тағдырын күреске салған Айткүл Махметованың қайсарлығы кейінгі жастарға үлгі.
Бағдат ҚАЗКЕНОВ.
