Міне, Ұлы Жеңістің таңы арайлап атқанына 80 жыл толғалы отыр. Жауды жеңіп, елге аман-есен оралған жеңімпаздар бүгінде арамызда жоқ. Өмір заңы сол – олар келместің қайығына мініп кеткен. Әйтсе де жеңімпаздар есімі ұмытылмақ емес. Олар ерлік пен елдіктің дастанын кейінгі ұрпақтарының жадынан өшпестей етіп жазып кетті.
Менің әкем Жамбай Шотанов кешегі қанқұйлы соғыстың белортасында болған. Мен өзімді майдангердің баласы екенімді мақтан тұтамын. Әкемнің жорық жолы туралы айтқан әңгімесі жадымда. Әкем Ұлы Отан соғысы басталғанда сол кездегі Қарсақбай ауданына қарасты «Жетіқоңыр» колхозының басқармасы болып жүреді. Ауыл жігіттерін жаппай соғысқа әкетіп жатқанда өзін шақырту кешеуілдей береді. Шаруашылықты басқаратын адам керек дегенді тілге тиек еткен екен. Шаруашылыққа қажеттілігіне сәйкес кейбіреулерге сол кезде армияға шақырылмасын деген арнаулы берілген әскери куәлікті «бронь» деп атаған ғой. Әкем Жамбай қоярда-қоймай сұранып жүріп, ақыры 1942 жылы қолындағы бронын әскери комиссариатқа өткізіп, өз еркімен соғысқа кетеді. Содан оқ пен оттың белортасында жан алып-жан беріскен соғысты бастан өткеріп, 1945 жылдың қыркүйек айында аман-есен елге оралады.
Әкем «Артымызда – Москва, бір қадам шегінбейміз!» деген ұранмен жанқиярлық ерлікпен соғысқан айтулы Мәскеуді қорғаудың майдан шебіне қатысады. Сондай-ақ Киев, Прага қалаларын жаудан азат етуге қатысқан сарбаздардың ортасында болады. Осы майдан жорықтары туралы әңгіме қозғағанда тар жол, тайғақ кешуде бірге жүріп, оққа ұшқан қаруластарын көзіне жас ала отырып, қимастықпен еске алушы еді. Талай рет ажал аузынан қалғанын тебірене айтатын.
Әкейдің соғыста алған наградаларын көзімнің қарашығындай сақтап келемін. Міне, мынау 1943 жылғы мамырдың 31-інде берілген «За отвагу» медалінің куәлігі, енді бірі 1943 жылғы маусымның 24-інде берілген «За боевые заслуги» медалінің куәлігі. Сондай-ақ ол кісі Сталиннің қолы қойылып, он мәрте берілген Алғыс хатын тұмардай қадірлеп ұстап келген еді.
Сондай-ақ оқыңыз
Әкемнің құжаттарын ақтарып отырғанымда арасынан газет қиындысы шыға келді. Мақала «Біздің ауылдың майдангерлері» аталыпты. Оны жазған кезінде ауыл балаларының бәрін оқытқан, алғаш қолына қалам ұстатып, әріп танытқан мұғаліміміз Ибадат Қылышбеков екен. Мақала былай басталыпты:
«Ел басына қауіп-қатер төнген сол қиын кезеңде Қарсақбай ауданына қарасты Аралтөбе, Сарысу, Жетіқоңыр ауылдарынан майданға 150-ден астам адам аттанған екен. Олардың ішінде көпшілігі оралған жоқ. Енді жар сүйіп, ата-анасын қызыққа кенелтем, елім мен жеріме қызмет етемін деп жүрген қыршын жастар да майдан далаларында қалды. Ауылдастарым, осындай боздақтар Қ. Қопабаев, Қожахмет пен Зият Жарылғаповтар, Жетпіс пен Ақтай Мұратбаевтар, З. Сүтбаев, Ш. Иманов, К. Сексенбаев сияқты замандастарым сұрапыл соғыста елі мен жері үшін құрбан болып кетті…
Ауылдастарымның біразы майданнан жаралы, мүгедек болып келген еді. Олар қолдарынан келген жұмысқа араласып, бейбіт еңбекке әл-қадірлерінше үлес қосты. Дүкенбай Жалмағанбетов балдақпен жүріп почта тасыды. Айтжан Биебаев бір аяғын беріп келсе де озат шопан атанды, Ленин орденімен наградталды. Қырғын соғыстың ішінен әртүрлі жарақат алып келген Ж. Аққошқаров, Ә. Айтбаев, Ж. Шотанов, И. Мыңқаев, Ә. Шегебаев және басқалар әртүрлі салада жемісті еңбек етті. Д. Жанаев ауылда алғаш автомобиль жүргізгендердің бірі болды. Ал Д. Ержігітов, А. Өтегенов, Ә. Күнарыстанов ұзақ жылдар бойы білім беру саласында еңбек етті. С. Қуанышев, Ж. Жүндібаев, К. Көпбаев, Н. Данияров, Т. Мергенов сияқты майдангерлер басшылық қызметтерде болып, ел басқарды», – деп жаза келіп, Ибекең мақаласының соңын былайша түйіндеген екен:
«Жоғарыда біздің ауылдан майданға 150-ден аса азамат аттанды дедім ғой. Солардан қазір 15 майдангер ғана қалыппыз. Ә. Мырзабеков, М. Жүнбаев, Д. Жараспаев, К. Әлменбетов, Ш. Әшірбеков, І. Қожахов, Ш. Жауқасынов, Т. Көшеков, Қ. Бейілов, Қ. Исаев, Қ. Ахметов, Б. Игібаев, Ә. Жанмайылов, С. Күнеділов сияқты майдангерлерді Ұлы Жеңістің 50 жылдығымен құттықтаймын».
Осы мақаланы жазған ұлағатты ұстазымыз Ибекең ақсақалмен етене араласуымның сәті түсті. Талап ауылында қызмет еткен жылдарымда ол кісінің балаларымен көрші тұрдық. Ибекең де менің әкем Жамбаймен тағдырлас екеніне сонда қанықтым. Әкем де, ол кісі де бала кездерінде жетім қалады. Талай жанды оба ауруы қырып салған ғой.
Сонда Ибекең нағашыларының қолында тәрбиеленеді. «Қызыл әскер» колхозының төрағасы болған нағашысы Мұқаш Ақпанбаев оны Қарсақбайдағы ФЗУ-ға оқуға береді. Сол нағашысының қамқорлығымен 1937 жылы Қызылорда педагогикалық техникумына оқуға түседі. Осы оқу орнын бітірісімен 1940 жылдың мамырында әскерге алынып, соғыстан 1945 жылы туған жерге оралады.
Иә, біздің әкелеріміз, қарап отырсақ, қиындықты көп көріпті. Балалық шақтарында жетімдік тақсыретін бастан өткерсе, ашаршылықтың да ащы дәмін татқан екен. Енді етек-жеңін жиған сәтте сұрапыл соғысқа қатысып, жастық шақтың жалынды қызығына кенеле алмады. Майдангерлердің қаншамасы мүгедек болып оралды. Менің әкем де денесіндегі оқ жарақаттарының зардабын көріп бақты. Құлағы ауыр еститін. Бірде қатты жарылыстан құлағы бітіп қалады. Госпитальда біраз жатып емделген соң әскери дәрігерлер елге қайтармақ болады. Әкем олардың айтқанына көнбей майданға жіберулерін өтінеді. Сөйтіп жеңісті Прага қаласында қарсы алады.
Аман-есен елге оралған соң ауыл шаруашылығына белсене араласады. Келісімен оны «Жетіқоңыр» колхозы басқармасының орынбасары етіп тағайындайды. Кейінірек колхоз совхоз болып қайта құрылғанда өзіне жүктелген № 1 ферманың басқарушысы қызметін зейнеткерлікке шыққанша атқарады.
Иә, майдангер әкелеріміздің асыл бейнесі ұрпақтарының жадында мәңгі жасай бермек.
Каден ШОТАНОВ,
еңбек ардагері.
